HUKUKİ EL ATMA NEDENİYLE TAZMİNAT DAVASI

Kamulaştırmasız el atma nedir?

İdareler, kişilerin özel mülkiyetinde bulunan taşınmazları, kamusal ihtiyaçların gerektirdiği ölçüde çeşitli hukuki işlemlere konu etmektedir. Örnek vermek gerekirse; İmar Kanunu madde 18 uygulaması, kamulaştırma; özel mülkiyette bulunan taşınmazlara, hukuki yollarla yapılan müdahale biçimleridir. Burada idare mülkiyet hakkının kullanımını, kamu yararı amacıyla sınırlandırmaktadır. İdarenin bir de hukuki olmayan yollarla kişilerin özel mülkiyetinde bulunan taşınmazlara müdahale etmesi durumu vardır ki; bu durum kamulaştırmasız el atmadır. Hukuka uygun işlem tesis etmesi beklenen ve işlemleri, yargı kararıyla hukuk düzeninden kaldırılmadıkça geçerli görülen, diğer bir deyişle hukuka uygunluk karinesinden yararlanan idare; kamulaştırmasız el atma ile, hukuk dışı yollarla kişilerin taşınmazına müdahale etmektedir. Taşınmazlarına bu şekilde bir müdahale gerçekleşen kişiler kamulaştırmasız el atma nedeniyle tazminat davası açma hakkına sahiptir. Bu makalemizde; kamulaştırmasız el atmanın bir türü olan hukuki el atma nedeniyle tazminat davası incelenecektir.

Hukuki el atma nedir?

İmar Kanunu  Ek madde 1’de düzenlenen hukuki el atma, idarenin; özel mülkiyette bulunan bir taşınmaza, hukuken gerekli işlemleri yapmamak suretiyle el atmasıdır. Burada idare, kişilerin özel mülkiyetinde bulunan taşınmazla ilgili, kamusal alanda kullanma iradesini açıklamıştır ancak bu iradeye yönelik olarak herhangi bir işlem tesis etmemektedir. Örnek vermek gerekirse; A kişisine ait bir taşınmaz, imar planının iptali davası konulu makalemizde yer verdiğimiz uygulama imar planı ile resmi kurum olarak belirlenmiştir. Bu belirleme ile A kişisinin mülkiyet hakkına bir müdahalede bulunulmuştur. A kişisi bu taşınmazı satmak istediğinde tapu kaydındaki resmi kurum şerhinden ötürü satış işlemini gerçekleştirememektedir. İdare ise bu taşınmazı hiçbir şekilde kamulaştırmamakta, süreci adeta sürüncemede bırakmaktadır. Dolayısıyla; örneğimizdeki A kişisi, hukuki el atma nedeniyle tazminat davası açma hakkına sahiptir. Dava, mülkiyet hakkının özüne dokunacak şekilde tasarrufu kısıtlayan idareye karşı açacaktır. Ancak elbette ki; bu davayı açmanın birtakım koşulları vardır. Şöyle ki;

Tasarrufun hukuken kısıtlanması şartı:

Kişilerin özel mülkiyetinde bulunan taşınmaz, uygulama imar planında umumi hizmetlere ve resmi kurumlara ayrılmış olmalıdır. Bu durum; mülkiyet hakkının özüne dokunan bir müdahaledir. Tasarrufu kısıtlanan taşınmazın gerçek bir kişiye örnek olarak Ali’ye Ahmet’ e ait olması mümkün olduğu gibi; bir tüzel kişiye A Şirketine B Şirketine de ait olması mümkündür. Taşınmazdaki mülkiyetin, hisseli veya el birliğiyle mülkiyet olması da mümkündür . Hukuki el atma nedeniyle tazminat davası bakımından önemli olan; taşınmazın, uygulama imar planı ile kamusal hizmete ayrılmasıdır.

İdareye tanınan 5 yıllık sürenin dolması şartı:

Uygulama imar planı ile kişilerin özel mülkiyetindeki taşınmazları kamusal ihtiyaca hasretmek isteyen; iradesini bu yönde açıklayan idareye, belirli bir süre tanınmıştır. Bu süre idarenin iradesini ortaya koyabilmesi için tanınan bir süre olup; uygulama imar planlarının yürürlüğe girmesinden itibaren 5 yıl içinde imar programları veya imar uygulamalarının yapılması gerekir. Bu süreçten sonra ilgili idare; bu taşınmazları bütçe imkânları dâhilinde kamulaştıracaktır. Şayet bu işlem yapılmazsa; idarenin, özel kişilerin mülk kısıtlılığı kaldırmak için imar planı değişikliği yapması/yaptırması gerekir. Aksi halde özel kişilerin mülkiyetindeki taşınmaza el atılmış olur ve bu kişiler, hukuki el atma nedeniyle tazminat davası açma hakkına sahiptir.

Hukuki el atma nedeniyle tazminat davası hangi mahkemede açılır?

Bu davanın, taşınmazın bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesinde açılması gerekir. 26.11.2022 tarihinde yürürlüğe giren kanunla, Kamulaştırma Kanunu’nun Ek 1. maddesinin 1. fıkrasına aşağıdaki hüküm eklendi. 

Bu süre içinde belirtilen işlemlerin yapılmaması halinde taşınmazların malikleri tarafından mülkiyet hakkından kaynaklı bedele ilişkin açılacak davalar, adli yargıda görülür.

Bu düzenlemeden önce dava, idare mahkemelerinde görülmekteydi. Ancak şu aşamada; gerek hukuki gerekse de fiili el atmadan kaynaklanan tazminat davaları ”adli yargı” yolunda görülmektedir. 

Dava açmadan önce idareye başvurmak gerekir mi?

Hukuki el atma nedeniyle tazminat davası açmak isteyen kişiler; dava açmadan önce idareye başvurma ve uzlaşma görüşmesi yapmak zorunda değildir.

Dava sonucunda verilen kararın icraya konulması için kesinleşmesi gerekir mi?

1- 12.06.2019- Kamulaştırma Kanunu Geçici Madde 14: Kararın kesinleşmesi gerekir.

2- 07.05.2021- Anayasa Mahkemesi kararı: Kararın kesinleşmesi gerekmez.

05.04.2019 TARİHİNDE RESMİ GAZETE’ DE YAYIMLANAN ANAYASA MAHKEMESİ KARARINI HATIRLAYALIM.

EK MADDE 1/1-CÜMLE 1: İdareye tanınan 5 yıllık sürenin ve bütçe imkanları dahilinde kamulaştırma kuralının; Anayasaya aykırı olduğu ve iptali talep edilmiştir. Ancak; Anayasa Mahkemesi, 05.04.2019’da Resmi Gazete’ de yayımlanan kararıyla talepleri reddetmiş ve kuralı iptal etmemiştir. Anayasa Mahkemesi, 5 yıllık bekleme süresini malik bakımından makul görmüştür.

EK MADDE 1/1. FIKRA DIŞINDA KALAN DİĞER KISIMLAR: Anayasa Mahkemesi; bu kararının, Ç bendinin 2 numaralı hüküm fıkrasıyla Kamulaştırma Kanunu ek 1. maddenin birinci fıkrası dışında kalan bölümünün anayasaya aykırı olduğuna ve iptaline oybirliğiyle karar verdi.

Uygulama imar planının yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 5 yıl içinde gerekli kamulaştırma işlemleri yapılmazsa veya kısıtlılığı kaldıracak imar planı değişikliği yapılmazsa; kişilerin dava açma hakkı olduğu ve davaya ilişkin detaylara yer verilmişti. Burada ayrıca, dava açmadan önce idare ile uzlaşma süreci, idari başvuru ve diğer detaylı bilgilere yer verilmişti. Anayasa Mahkemesi, bu kısımların iptaline karar vermiştir.

Hukuki el atma nedeniyle tazminat davası açmadan önce idareye başvuru ve uzlaşma sürecinin yürütülmesi zorunlu değildir.

Anayasa Mahkemesi kararından önce; hukuki el atma nedeniyle tazminat davası açmadan önce, idareye başvurulması ve uzlaşma görüşmelerinin tamamlanması şarttı. Ancak mahkeme, bu kuralı iptal etti. Zira, 5 yıllık süre geçtikten sonra bir de uzlaşma sürecinin yürütülmesi, dava açma sürecini geciktirecektir ki; bu durum da hukuka aykırıdır.

Bu nedenle; açılacak davalarda idareye başvuru, zorunlu bir yol olmaktan çıkarıldığı için, kişiler, doğrudan hukuki el atma nedeniyle tazminat davası açma hakkını kullanma hakkına sahiptir.

Hukuken el atılan taşınmazın bedelinin ‘’gerçek karşılık’’ üzerinden tespitini engelleyen düzenleme de hukuka aykırı bulunarak iptal edilmiştir.

Hukuki el atma nedeniyle tazminat davası sürecinde; taşınmazın dava tarihindeki değerinin dikkate alınacağı ancak hukuken el atıldığı tarihteki niteliklerinin de esas alınacağı belirtilmişti. Ancak Anayasa Mahkemesi, bu kuralı da iptal etti. Zira; taşınmazın mevcut nitelikleri yerine hukuken el atıldığı tarihteki niteliklerinin dikkate alınması hukuka aykırıdır. Hukuki el atma nedeniyle tazminat davası sürecinde, taşınmazın gerçek değerinin tespiti oldukça önemlidir. Bu nedenle de, hukuken el atılan tarihteki nitelikler de esas alınarak dava tarihindeki değerin hesaplanması hukuka aykırı olacaktır.

Kamulaştırma Kanunu geçici madde 6’ da fiili el atmaya dayalı tazminat davaları için öngörülen istisnai düzenlemelerin genel bir şekilde uygulanması; hukuka aykırı bulunmuş ve iptal edilmiştir.

İlgili hükmün iptalinden önceki düzenlemeler de şu şekildeydi:

• Maddenin yürürlük tarihi olan 07.09.2016’dan sonra açılacak davalarda:

• Uzlaşma görüşmesinin şart olduğu,
• Mahkeme ve icra harçları ile vekalet ücretlerinin matbu olduğu,
• Ödemelerin bütçedeki pay oranları, idareye tanınan 10 yıla kadar taksitle ödeme imkanı, taksit süresince yasal faiz ödeneceği,
• İdarenin mal-hak-alacaklarına haciz konulması yasağı kuralları vardı.

• Maddenin yürürlük tarihi olan 07.09.2016’dan önce açılan ancak henüz karara bağlanmayan/kararı kesinleşmemiş davalarda da bu kuralların uygulanacağı belirtilmişti.
• Kesinleşen ancak ödemesi yapılmayan kararlarda da:

• Uzlaşma görüşmesinin şart olduğu,
• Ödemelerin bütçedeki pay oranları, idareye tanınan 10 yıla kadar taksitle ödeme imkanı, taksit süresince yasal faiz ödeneceği,
• İdarenin mal-hak-alacaklarına haciz konulması yasağı kuralları vardı.

Ancak Anayasa Mahkemesi; 09.10.1956-04.11.1983 arasındaki kamulaştırmasız fiili el atmalar için getirilen bu hükümlerin tamamının istisnai nitelik taşıdığını belirtmiştir. Mahkeme, bu istisnai bu hükümlerin; hukuki el atma nedeniyle tazminat davası alanındaki diğer olaylara da uygulanmasının hukuka aykırı olduğuna karar verdi.

Ayrıca mahkeme, idarenin yapacağı ödemeler için; bütçeden pay ayrılması, ödemelerin 10 yıla kadar takside bağlanması imkanı, yasal faiz işletilmesinin de hukuka aykırı olduğuna karar verdi ve bu kuralları da iptal etti. Mahkeme, bu kuralları; kamulaştırmada esas olan; nakden-peşin ödeme- kamu alacakları için öngörülen en yüksek faiz ilkelerine aykırılık nedeniyle iptal etti.

25.05.2018 TARİHİNDE RESMİ GAZETE’ DE YAYIMLANAN ANAYASA MAHKEMESİ KARARINI HATIRLAYALIM.

Bilindiği üzere; 25.05.2018 tarihli Resmi Gazete’ de, 28.03.2018 tarih ve 2016/196 E. 2018/34 K. sayılı Anayasa Mahkemesi kararı yayınlandı. Bu kararla, Kamulaştırma Kanunu Geçici Madde 11 iptal edildi. Peki bu madde neyi düzenliyordu?

Makalemizin, hukuki el atma nedeniyle tazminat davası ve koşullarını incelediğimiz yukarıdaki kısmında; idareye, uygulama imar planının yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 5 yıllık süre tanındığını belirtmiştik.

İşte; geçici 11. madde, 07.09.2016’dan önce gerçekleşen hukuki el atmalar için, en erken dava açma süresini 07.09.2021 olarak belirlemişti. Ancak Anayasa Mahkemesi bu kuralı iptal etti. Bu nedenle; taşınmazına hukuken el atılan kişilerin dava açma hakkını hukuka aykırı bir şekilde erteleyen kural iptal edilmiş oldu.

Sonuç,

Hukuki el atma nedeniyle tazminat davası, kamulaştırmasız el atmanın bir türüdür. Buna göre; taşınmazı kamusal ihtiyaçlara ayrılan kişiler, bu davayı açma hakkına sahiptir. Ancak; bunun için, uygulama imar planının yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 5 yıllık süre sonunda, taşınmazlar ilgili idare tarafından kamulaştırılmamış olmalı veya mülkiyet hakkındaki kısıtlamayı sona erdirmeye yönelik plan değişikliği yapılmamış olmalıdır. Dava açmadan önce idareye başvurma ve uzlaşma görüşmelerinin yapılması zorunlu değildir. Hukuki el atma nedeniyle tazminat davasında; 07.06.2016’dan önce gerçekleşen hukuki el atmalar için en erken dava açma tarihini 07.09.2021 olarak belirten kural da iptal edilmiştir. Açıkladığımız tüm bu nedenlerle; taşınmazına hukuken el atılan kişi, şartların gerçekleşmesi halinde tazminat davası açma hakkına sahiptir.

TÜZEL&GÜLŞEN Hukuk Bürosu; kamulaştırma hukuku ve bu bağlamda, hukuki el atma nedeniyle tazminat davası hakkında etkin bir şekilde hukuki hizmet (dava ve danışmanlık) vermektedir. Bu alandaki çalışmalarımızın detaylarına ulaşmak için tıklayınız.

AVUKAT DERYA TÜZEL

Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Geldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. vGeldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. Geldim. Gördüm. Yendim. 

Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla. Örneğin. Örneğin. Dolayısıyla.